INIMIGU Salva Moris.

Raan turuk ida bele salva ema nia moris.

“hau nia maun presija raan ho tipo “A” hau buka la hetan”

“lalika triste, ita sei buka dalan, atu salva maun nia moris” konversa badak husi telefone.

Molok ne’e família rua husi (rian ho rian) hirus malu tan deit problema uma laran.

Funu malirin entre familia rua, bolu deit (Onsi ho kay ) ne’e mosu iha knua ki’ik ida iha rai ne’ebé nia emar sira hetan uluk loro-matan nia naroman (Munisipiu Lautem/Lospalos), knua ne’e ketan ho Bairo Central. Problema ne’e mosu no halo odio maluk, la koalia ba malu, familia rua ne’e jura katak sei la koalia ba malu to’o mate hafahe sira.

Rian ho rian rasik, maibé hare malu hensa busa ho laho, ibun tutun to’os tebes atu hasé malu  maske hasoru iha dalan, tanba ida-idak hanoin hela lia fuan moruk ne’ebé hato’o ba malu.

Tinan rua resin nunka fó ulun ba malu, maibé, iha loron ida, Kay moras todan iha Hospital Díli, Kay oan mane bo’ot husi Viana nudar Onsi nia tiu bo’ot. Kay nia oan, fén no nia alin daruak hein hela Kay ne’ebé mak toba hela iha kama Hospital nian iha Cirugia Homen (sala ba pasiente mane), Kay nia alin Irga mós la koalia ho nia rian Onsi tanba ódio malu, maibé Kay nia fén ne’e la preokupa ba problema ne’ebé mosu entre nia laen no nia kuñadu Onsi, Kay nia fén laran diak nafatin ba nia kuñadu hanesan familia ida.

Iha loron ne’ebá, loron Quinta-feira kalan,  óras tuku sia kalan (21:00), “Kay tenki tau raan ho tipu “A” tanba raan menus” dehan enferemiro ne’ebé tau matan ba pasiente ne’e, familia heteke ba malu la katak buat ida, ibun tutun sente to’os hanesan fatuk “kalan ona hanesan ne’e ita atu husu raan iha sé?” Irga husu ba nia maun nia fén ho oin ne’ebé nakonu ho tadak mahusu (konfuzaun/ponto de interrogação), Irga nia maun nia fén sai nonok deit la koalia buat ida “ohh!! Na’i tulun hau nia laen, no fó dalan ba hau atu hetan raan ohin kalan ne’e, atu nune’e bele salva hau nia laen nia moris” Kay nia fén sadere ba parede kór mutin Hospital nian, husu harohan hodi hamonu matan been. Maibé Kay nia fén lakohi lakon esperansa, teki-teki, nia hanoin “diak liu telefone ba Kay nia rian atu nune’e nia ajuda hodi buka kolega sira atu mai tau raan ba hau nia laen” liman lamas bolsu ho ansi hodi foti telefone hodi buti númeru kuñadu nian “hallo maun Onsi, kalan diak, ne’e hau Kay nia fén” Kay nia fén aprezenta nia aan ba nia akuñadu liu husi telefone, “sim Boa Noite, iha buat ruma ka?” Hatán Onsi ho ibun to’os uituan, “o nia rian, agora moras todan, enferemiru dehan kalan ne’e tenki tau raan, karik maun Onsi nia kolega sira iha karik ajuda fó raan” Kay nia fén esplika ho lian be ansi, “diak, hau koko tók hau nia belun sira, karik iha hau fó hatene”  Onsi hatán ho lian be simples hodi hamate telefone.

Kay nia fén hamoos nia mata-been ne’ebé ohin turuk habokon nia hasan hodi hakat tama ba sala laran tur iha kama ulun ne’ebé nia laén toba ne’e “Maun ita hein deit resposta husi hau nia kolega ne’ebé mak hau ohin telefone” dehan feto isin lotuk ne’e hodi hamaus nia laén nia ulun, maibé nia laen la katak buat ida, hateke deit ba fuan sorin nia matan laran hodi hamonu mata-been.

“Irga hetan ona ema balun ká?” dehan Kay nia fén ba Kay nia alin daruak Irga ne’ebé okupado ho telefone ba nia kolega sira atu husu raan “mana kalan hanesan ema la mai ida” hatan Irga ba nia Bin ho oin naburut.

                        Onsi mós koko telefone ba nia maluk sira hotu maibé la iha rejultadu ne’ebé diak, tanba Onsi nia kolega sira mós labele mai iha kalan ne’e tanba ho rajaun oin-oin, Onsi telefone ona ba nia maluk ida, nia naran AZy, sira k’nua ida iha Lospalos, hodi husu nia ajuda tanba Onsi hatene, Azy nudar jornalista iha instituisaun mídia ida iha Díli laran ne’ebé  babain halo kobertura iha área saúde nian, nia koñese Xefe Banco Sangue Óspital Nasional nian.

Octo : “Boa Noite Azy, bele ajuda hau lai tanba hau nia rian Kay óras ne’e presija raan, karik ita hatene ema ruma nia tipu raan “A” husu atu fó lai ran”

Azy : “maun Boa Noite, agora kalan boot ona ne’e, besik tuku sanulu, maibé la buat ida, hau koko tók lai, depois hau fó fali informasaun” Azy hatan hodi hamate telefone.

Azy buka Xefe Banco Sangue nia número telefone ne’ebé babain nia entrevista ne’e hodi hodi bolu.

Azy : “hallo Boa Noite xefe, Antes ne’e hau husu deskulpa barak, karik hau interrompe uituan”.

Xefe Banco Sangue (XBS): “Boa Noite, bele koalia deit, saida mak ita nia problema”.

Azy : “Xefe hau nia maun ida moras todan ne’ebé agora presija lo’os raan tipu “A”, maibé xefe iha raan rezervadu iha banco de sangue ka lae?”.

XBS : “hau agora iha uma, hau koko telefone ba hau nia staff sira ne’ebé tama kalan ne’e mak hau fo fali informasaun ”

“bele ba foti raan agora” xefe banco sangue manda lia fuan ne’e liu husi mensagem.

Hafoin rona sente laran ne’e k’maan tebes tanba enferemeiru ne’e bele fo ona esperansa mai hau atu hetan raan hodi fó ba pasiente ne’ebé presija.

Hafoin ne’e Azy telefone fila fali ba Onsi hodi fo hatene katak raan iha Banco Sangue nian iha, Onsi konvida Azy atu hasoru malu iha Hospital Nasional hodi fasilita raan ne’e ba Akay ne’ebé mak moras todah  hela.

Wainhira to’o Hospital nia oin, Onsi telefone ba Akay  nia fén hodi ma hasoru, iha konversa ne’e Onsi dehan ba nia kuñada katak raan iha ona atu tau ba  Akay.

Onsi husu ba nia kuñada atu lebele fó hatene nia rian nia prezensa iha Hospital tanba bele sukit Akay nia fuan hodi hirus. Onsi ho Azy ba ona Banco de Sangue hodi hasoru enfermeiro sira ne’ebé mak tama kalan “Boa Noite Sr. hau nia maun ida agora presija raan atu tau agora” dehan Azy ba enfermeiro, “ohh lo’os, ohin ami nia xefe telefone ona, agora raan iha hela, oras tan ami sei ba tau” hatan enfermeiro ne’e hodi hakat tama ba uma laran hodi foti raan.

Iha minute balun, enfermeiro ida, hatais faru mutin, lori raan hodi lao tama ba sala laran ne’ebé Akay toba bá hodi tau ba Akay. Onsi hein deit iha liur hodi hateke tuir enfermeiru nia hakat be tama ba sala laran ne’e.  Onsi haruka Azy hodi hakat tuir enfermeiro ne’e hodi haré ba enferemeiru ne’ebé tau raan ne’e.

          Iha Akay nia kakutak, hanoin, Azy mak rona rasik husi Akay nia fén hodi telefone ba enfermeiru hodi ajuda, maibé Akay lahatene katak Azy nia prezensa ne’e, Onsi, Akay nia inimigu mak fo hatene ba Azy atu telefone ba doutor hodi ajuda raan.

Hafoin tau raan, Azy husu lisensa ba Akay ho nia alin sira hodi sai ba liur, atu ba fo hatene Onsi katak, raan ne’e tau duni ona, Akay nia fén sai mai nonok ba Onsi “Obrogado barak ba ajuda”.  “diak hela, ami fila lai, dehan ba Akay hodi han no hemu barak atu nune’e nia saúde bele rekupera fila-fali” dehan Onsi  ba Akay nia fén hodi husu lisensa fila ba uma.

“Alin, obrigadu barak ba ajuda” Onsi fó obrigado ba Azy maibé Azy dehan “maun ita agradese ba Na’i tanba nia bele fasilita ita hodi hetan raan husi enfermeiru sira” dehan Azy hodi sira nain rua fahe malu.

          Iha loron ida liu, sexta-feira kalan, Akay nia alin daruak, Irga telefone fali ba Azy nia númeru ne’ebé fó hela ba Akay nia fén. Irga telefone ba Azy hodi husu raan mutin (tuir doutor sira raan mutin ne’e foti kedan  husi ema sira ne’ebé mak nia raan hanesan ho psiente nian, no liu oras rua prosesa fila fali ba ran mutin hodi tau ba pasiente)

Irga husu ho haraik aan atu ajuda, maibé kalan bo’ot satan ema hotu nia dalan atu labele halo doasaun raan ne’e.

Dalan úniku, Azy tenki telefone fila fali ba Akay nia rian rasik Onsi,  maske Akay ho Onsi la koalia ba malu.

Azy telefone ba Onsi hodi dehan, Akay agora ne’e tenki tau raan mutin, Onsi ho ibun mamar dehan, kalan ne’e kedan tenki ba Hospital hodi foti nia raan atu ajuda ba nia rian ne’ebé mak hirus malu hela ne’e. Maske kalan bo’ot, husi Onsi nia hela fatin Palpasu ba Hospital kuaze lori minutu 25, rai nia nakuku no distansia ne’ebé dook, la satan Onsi nia vontade atu fó raan ba nia rian.

“Ibun tutun bele hirus malu ba, biar sira haré hau hanesan nia inimu bo’ot maibé hau tenki tulun nia atu salva nia vida” Dehan Onsi.

Molok Onsi halo doasaun ba nia raan, nia husu ba enfermeiro sira atu labele fó hatene ba pasiente Akay “hau nia rian ne’e ami hirus malu hela, maibé hau hakarak ajuda nia hodi fo hau nia raan ba nia”. Enfermeiro sira mós hakarak rai segredu ne’e ho objektivu ida katak atu salva Akay nia vida.

Hafoin enfermeiru sira foti Onsi nia raan, Onsi ho Azy fila hikas mai nia uma, wainhira to’o uma, Azy telefone ba Akay nia alin ne’ebé hein hela Akay iha Hospital,  Azy fo hatene katak, hein hela iha fatin deit oras tan raan mutin to’o ona iha imi nia fatin atu ajuda maun Akay, Irga agradese tanba kalan bo’ot ne’e sira bele hetan raan hodi ajuda nia maun, raan nia nain ne’ebé sira hakribi iha sira nia moris.

Akay nia saúde diak hikas wainhira raan inimigu ne’e sulin iha nia isin, maibé to’o agora pasinete hakribi nafatin raan nia nain.

 Hakerek Nain : Constancio Vieira.