Aman Mak Luta

§ Oan Mak Basa Hirus Matan!!!

“hau sei husu tuir Ó, semoga ita nia backround hanesan (funu nain hotu), So ema traidor nia oan mak la respeita funu nain” Expresaun husi funu nain balun nia oan liu husi rede sosial, wainhira lê realidade balun ne’ebé mak sukit nia fuan.

Dala barak ema hanorin lia loos ba ema wain, maibé lia fuan ne’e fuan laek.

Luta nain fó an ba mate tanba sira lakohi atu ema hanehan povu ki’ik, maibé ohin loron luta nain nia oan balun mós lakohi atu ema sukit nia salan no realidade ne’ebé kontra regras Timor nian.

Babain ema dehan lei, regras ka normas iha nasaun ida mak bo’ot liu maibé ohin loron lei la vale wainhira funu nain ni aoan balun basa hirus matan hodi hakilar “hau nia aman luk luta”

Ema nunka nega funu nain nia luta no nunka dehan lae ba herois nia sakrifisiu durante tinan naruk nia laran "hau uluk terus, hau nia apa funu nain, o ne'e ema traidor nia oan karik!?" lia fuan ne'e mak sempre mosu iha funu nain nia oan no familia nia ibun wainhira povu nia oan hasé funu nain sira halo buat ne’ebé mak kontra oituan regras ne’ebé existe iha rai pedasauk ne’e nia leten.

Ohin loron povu ki’ik nia oan la vale ona iha funu balun nia oan nia matan, maske iha funu laran povu ki’ik sira mós apoio makas iha vida klandestina.

Tempu ohin, Funu nain mak liu rai hodi hatudu liman,  dehan ema hotu traidor.

Karik ema nia aman traidor maibé laos nia oan mak traidor,  hanesan mós funu nain,  funu nain mak heroi laos nia oan mak heroi.

Lia fuan hirak ne’e mosu tan deit insatifasaun husi funu nain nia oan ba publikasaun husi realidade ida.

Funu nain nia ran be fakar, matan ween be turuk nudar wee matan hodi haburas demokrasia no justisa. Maibé ema balun koko hakoi no hamate demokrasia, liberdade expresaun ne’ebé hahu nani ona maske sidauk nani dok.

Funu nain nia oan balun basa hirus matan, lakohi atu hatene no koñese povu kiik nia oan, maibé exije atu ema mak koñese sira.

Fuan ne’e kanek, hanesan daun rihun ida sona neneik, basá funu nain balun nia oan koko hamate realidade ne’ebé matan fihir. Hanesan kare rai henek istória funu nain ba ema nia matan.

“tanba sá ema uja nia istória hodi hanehan ita? Karik istória funu nain ne’e sunu hanoin tomak” hanoin ne’e mosu iha kakutak hodi husu ba fuan. Atu katak lerek saida? Ibun tutun ne’e tós tebes.

“O keta tau todan ba ema seluk, o keta sura, o nia kolen” hanesan Artista ho naran koñesidu siku ramelau hananu.

Husik hau sé tilun, maske istória funu nain ne’e resin ona, Husik hau nonok hodi rona funu nain nia lia fuan maske dalaruma fuan lakohi simu, maibé obriga an hodi rai ba iha fuan hun tanba sira mak nasaun ne’e livre husi liman kroat sira, ema la nega, no istória terus nain sira nian ne’e sei la nahas iha jerasaun foun nia kakutak “maibé ita nunka hakruk ba buat ne’ebé mak kontra lei no regras”.

            Tempu ohin loron lá’os atu hatudu liman ba malu sé mak luta nain nia oan no ida ne’ebé traidor nia oan, ohin loron tempu atu hakruk ba lei no justisa ne’ebé funu nain sira sosa ho isin no ran.

 Constancio Dos Santos Vieira.

DEPUTADA P.D NIA  OAN LORI KARETA PARLAMENTO FISKALIZA FESTA?!

Díli-Husi dók hau tilun rona muzika lian, matan fihir ahi oan lakan husi sikun ba sikun,  ema barak tur iha tenda laran ne’ebé halo ho kalén no Nú tahan, balun hamrik sadere an ba kalen ne’ebé didin ba tenda ne’e hodi hein noiva ho noivu be hatais mutin-mutin ne’e nia hakat.

Muzika “familia nazare” dada hau nia simpatia hodi hakbesik an ba tenda ne’e. Kalan nia nakukun halo hatodan ain ne’e atu foti passu, malirin haborus faru mean ne’ebé falun hau nia isin.

KARETA PARLAMENTO NE'EBE PARA IHA FESTA KAZAMENTO IDA IHA LOSPALOS.

Wainhira to’o iha tenda oin,  hau nia hanoin lakon no sente mamuk, konfunzaun domina kakutak ne’e “hau iha Dili ka hau iha Loslpalos, ka ida ne’e mak Parlamento Nasional?” hanoin ne’e mosu derepende maske fatin ne’ebé hau hamrik ba ne’e iha Lospalos.

Konfuzaun ne’e mosu wainhira kareta kor mutin luxu (mewah) ida marka PRADO ho númeru matrikula 88-58 para hela iha hau nia oin, afinal fatin ne’ebé hau hamrik ba ne’e tenda festa kazamentu nia oin “reprezentante povu balun fiskaliza festa karik” hanoin ne’ebé babain ema temi la waras ne’e mosu iha kakutak, hau ku’u hau nia isin atu hatene keta halo hau bulak derepenti deit iha kalan boot tuku 09:14 Otl,  loron 30 fulan Dezembro ne’e karik.

KARETA PARLAMENTO NE'EBE PARA IHA FESTA KAZAMENTO IDA IHA LOSPALOS.

Ho realidade ne’e hotu hau nonok, atu la katak buat ida, maibé iha loron 11/01/17, anin suut notisia ne’e liu husi anin laloran Rádio Timor-Leste, iha ne’ebá hau rona reprezentante ida koalia konaba kareta Parlamento Nasional ne’ebé para iha festa kazamentu ne’e.

“Kona ba veikulu estadu hau simu hau hatene trasnporte ne’e estadu nian, Maibé lei hateten  hau uja transporte ne’e duRante oras 24 nia laran, hau hatene hau nia oan sira uja ba festa, tanba momentu ne’eba iha festa rua ne’ebé mak halo iha tempu ne’ebé hanesan, hau labele partisipa hotu, hau mak haruka hau nia oan sira uja kareta lori prezente ba festa kazamentu tanba hau povu mak hili, ami nia prezensa ne’e importante, la iha artigu mak garante katak kareta ne’e ba deputadu nia familia mós bele uja, maibe artigu garante deit katak veikulu ne’e deputados deit mak uja ba aktividade parlamentar” Hateten Deputada Olinda Morais ba jornalista Rádio Timor-Leste.

kareta ne’e fahe ba deputado sira atu uja ba aktividade parlamentar maibé dalaruma deputada nia familia mós uja hodi ba privado.

“Labele haluha katak deputadu sira mós iha familia, tanba dalaruma deputado sira nia familia uja ba halo kompras ne’e realidade ne’ebé dalaruma akontese deputado sira tenki hatene katak kareta ne’e uja ba aktividade parlamentar maibé dalaruma deputadu sira halo kariedade ba ema moras ne’e diak” dehan deputado Arão Noé.

Organizasaun Não Governamental kritika hahalo husi deputada ne’e tanba uja transporte la tuir regras.

“kareta estadu ne’e uja ba aktividade estadu nian la’os ba uja ba privado” dehan Direktur Exekutivo Forum Organizasaun Não Governamental Timor-Leste (FONGTIL) Arcenio pereira da Silva.

Fontes notisia Rádio Timor-Leste.

“Karik hau bele”

Tinan hirak liu ba hau hetan feto ida, sempre hakbesik an ba agrikultor sira hodi sosa modo atu ba faan tutan ita merkadu hodi hatutan moris.

Marilia Bernate Monteiro tinan 35, nia kondisaun fizika la hanesan ho nia feto maluk sira, basá nia liman no ain karuk sofre hela moras ida  ne’eb’e mak labele book an livremente. Nia hela iha uma ne’ebé uluk indonesia sira husik hela  iha área Pato, Lospalos (Rumah Sangat Sederhana- RSS) Lautém.

Marilia Bernante tur  hela iha uma.

Marilia Bernate sosa tutan kanko hodi ba faa.

Defisiensia liman, sai problema ba Marilia  atu fera rai hodi kuda modo. Nia sosa tutan deit husi agrkultor  siran nia modo.

“karik hau nia liman mak diak hanesan ema seluk, hau bele halo to’os rasik hodi kuda modo no ba faan” dehan nia.

Mairlia nudar oan dahuluk husi familia, maibé nia kondisaun halo nia sai ikun ba ema hotu.

Kesi modo hodi hein sosa nain sira, ida ne’e mak feto fuuk kriting ne’e nia knaar loro-loron.

Liman ida deit mak servisu tanba liman karuk la iha kbiit hodi kaer servisu todan eh kmaan.

Sosa kanko iha agrikuktura iha Heler (HELER, bee moris ne’ebé agrikultor sira halo kantadeiro) maske kondisaun ne’ebé la hanesan ho nia maluk feto sra seluk,  maibé, atu katak tan saida, nia tuba rai metin hodi halo buat ne’ebé produs osan.

Biar kondisaun  namlele iha ema nia matan, maibé fiar an naftin hodi la’o. Kondisaun lá’os parade hodi satan nia hakat.

Iha kada Sexta-feira madrugada nia tenki hader sedu ba merkadu, hodi sosa tutan modo ne’eb’e mak agrikultor sira mai faan iha merkadu, atu nune’e nia bele faan tutan iha barraka kiik ida ne’ebé nia halo iha uma.

Aktividade ne’e, nia halo husi tinan 1999, wainhira nia idade sei nurak to’o ohin loron nia idade hahu boot ba dadauk.

“hau faan lá’os foin, maibé desde hau kiik” dehan Marilia Bernate, iha nia uma RSS (Rumah Sangat Sederhana) Lospalos Lautém.

Liman ne’ebé aleza, dalaruma halo nia la iha kbi’it hodi leba buat todan, tan ne’e nia husu tulun ba nia alin ka ema seluk ne’ebé bele ajuda.

"dalaruma hau sosa modo barak iha merkadu entaun hau husu ajuda alin sira atu lori, tanba hau nia liman karuk ne’e labele book an" dehan feto isin morena ne’e hodi fo hamnasa midar.

Osan hirak ne’ebé nia hetan liu husi faan modo ne’e nia ba sosa buat ne’eb’e nia presija.

Antes ne’e, tuir Marilia, nia mós servisu iha igreja São Paulo Lospalos, maibé tanba nia kondisaun halo nia muda nia servisu hodi faan modo.

Maske todan, maib’e ida ne’e mak Marilia halo hodi moris rasik iha nia ain leten.

Hakerek Nain : Constancio Vieira.