ATLETA “ARAFURA GAMES” HILI LIXO IHA TIBAR.

ATLETA “ARAFURA GAMES” HILI LIXO IHA TIBAR.

Atleta Arafura Games Adolfo hautudu hela sertifikadu.

Atleta sira hamorin Timor-Leste nia naran iha nasaun seluk nia matan maibe atleta rasik terus iha rai nebe’e nia aan reprezenta.

Adolfo Ribeiro atleta defisiente iha parte ain karuk, hela iha Tibar, nia uma dook husi estrada publiku kuaze metro atus ida resin.

Ema kulit moreno husi posto Bazartete Munisipiu Liquiça ne’e konta katak nia hamahan aan ba atleta iha tinan 2005 wainhira hetan informasaun husi nia kolega ida naran Carlos.

Aman ba oan nain lima ne’e dehan, antes nia sai hanesan atleta nia parte hetan treinamento husi treinador ida husi parte leste.

“ Hau hakarak tama desportu hau nia mehi rasik, tanba hau uluk sei kiik hau hakarak sai duni ema atletiku ida, iha 2005 hau ba toba iha hau nia maun boot ida nia uma maibe ami toba iha lona deit nahe iha simenti nia leten hodi ba treinu iha Lapangan Pramuka nian ne’e” hateten Adolfo ba jornalista sira iha nia uma Tibar, Sabadu 19/09/15, hodi hatan ba jornalista sira nia perguntas.

Maske hasoru situasaun moruk no midar maibe nia konsegue to’o duni nia mehi hakarak sai ema atletiko ida hodi konsege to’o iha Indonesia no Australia .

“Uluk iha 2006 hau sei halai (pelari) 800 metros, depois iha 2007 hanesan atletiku ida nebe’e halai fali 5.000 metros, husi 2007 to’o 2011 hau hili Fali voleibol nebe’e konseque hetan terseiro lugar ,ho rejultado ne’e,lori ami to’o ba Australia hodi partisipa Arafura Games no Solo Indonezia ” Hateten oan mane mesak husi bin alin nain rua ne’e hodi hatudu sertifikadu Arafura Games nian ba jornalista sira.

Maske han ai-han nebe’e tuir nia la iha kualidade maibe atleta ne’e hamutuk ho nia maluk sira seluk konsegue hatudu rezultadu pozitivu balun nebe’e halo timor-leste nia naran morin iha nasaun Australia mak sira sai terseiro lugar.

“Iha Arafura Games Australia, ami hetan juara tiga (okupa fatin datoluk) ita hakarak manan ne’e, ita han diak mak bele ka...se estadu tau matan sosa hahan mai ita, ita han mak ita bele iha forsa hodi hasoru nasaun bo’ot, se ita han iha uma ema ida la kontrola ita, dalaruma ita han ai-dila tahan no batar sona, hanesan deit!! ” Dehan nia hodi hatudu nia hamnasa midar.

Viazen ba internasional ne’e halo sira haksolok tanba bele hare nasuan seluk nia furak ,maibe istoria triste balun helik iha viazen ne’e nia le’et mak osan viazen.

‘ dalaruma ami ba tuir kompetisuan durante semana rua tolu, osan boot liu mak simu dolar 3000 deit, ne’e mak hahan ami sosa rasik, dalaruma hau fila, sosa hau nia oan nia roupa , osan hau lori fila mai
Timor mak dolar 50 deit’ katak nia ho oin triste.

Hahu husi uma atu trata dokumentos ba rai liur no selu kareta tula sasan ba aereoporto, tuir nia katak sira hasai osan privado laos husi estadu.

“OIN NAKUKUN MONU IHA LIXO LARAN”

Oras hatudu tuku 07:00, ema balun ba halo serbisu iha edificio, maibe tiu Adolfu hader husi nia toba fatin hodi hakat neneik ba hakbesik a’an fatin lixo Tibar hodi buka sorte liu husi sasan foer ne’e.

“Bai loron hau hili lixo, hau nia ulun moras to’o laran I dalaruma mos hau nia oin nakukun to’o hau monu iha foer (lixu) laran mak hau nia kolega sira ajuda hau, hau nia ain aleja ne’e mos dala ruma hau hi’it karon bot nia moras to’o mai hau nia hirus matan” Dehan mane ho tinan (38) ho mata ween nakonu.
Adolfu hili lixo satan nia hamlaha ho kafé kopu ida hodi laran metin ba hahan liu prazo husi loja sira.

“Hau sai husi uma hemu kafe oan ne’e, han buat ida, se toko sira ne’e mak lori netik sasa liu prazu ruma hau hili hodi han, se la iha, tahan to’o lok raik tuku ne’en (6:00) mak mai uma ” Tenik nia.

Sasan liu prazu nebe’e karik nia sorti kona, adolfu lori mai uma hodi sente nia midar hamutuk ho nia fen on nain lima be hein hela iha uma.

“OAN NIA PASTA HO SAPATU HAU HILI IHA LIXO”

Sasan eskola nian nebe’e oan uja resultadu husi lixu maibe nia agradese basa bele hatan ona preakupasaun loron ohin nian.

“Pasta, sapatu kadernu balun ami hili iha sampah (lixu) hodi fo ba hau nia oan uja ba eskola” Dehan Adolfo hodi hatudu pasta no sapatu ba jornalista sira.
Dolfu haklaken, oan nain rua mak agora tuir hela processo aprendisazem iha esino primaria iha Tibar.

Tuir nia edukasaun ne’e hanesan roman ida be leno oan sira husi nakukun ba naroman.

“Hau nia oan nain lima ne’e mane hotu, nain tolu mak dadaun ne’e eskola hela iha SD (Ensinu Primaria), ida (Abrao Ribeiro) klase 5, Fredy Ribeiro tinan 10 klase 4 no Zeovanio Ribeiro tinan 7 klase 1, nain rua seluk sei kiikoan hela, Paulo Zaldo Ribeiro tinan 3 no Manuel Ribeiro foin fulan rua” Nia Realsa.

Adolfo nia is rohan Joana Fernades fo sasin kona ba nia kaben ne’ebe mak kada loron hikis kosar wen hodi susenta sira nia moris liu hosi hili kalen riti no besi tua sira iha foer fatin Tibar.

“Hau nia katuas oan ne’e dadersan seidu deit nia sai ona ba foer fatin hodi hein kareta saniamentu hosi Dili lori foer ba fakar nune’e nia bele hili netik sasan ne’ebe mak bele uza no mós lata mamuk hodi bele tetu hodi hetan netik osan baa mi nia nesesidade,” Haktur Joana.

Maske inan ne’e preokupa ho oan sira nia la haluha atu prepara hahan meudia ba nia katuas ona, tanba nia sempre hanoin ba kondisaun ne’ebe mak nia is rohan ne’e infrenta.

“se nia laba hili foer se mak atu bele fo han ami nia oan sira ne’e no sosa kadernu lapijeira ba ami nia oan sira,” dehan Joana ho triste.

Tuir sasin Fortunato da Costa katak, tiu Dolfo dadersan sempre hakbesik aan ba foer fatin hodi hili sasan foer hodi hatan ba uma laran nia hakarak.

“Hau sempre hare hau nia maun Adolfo sempre ba foer fatin maske nia kondisaun ho difisiente la halo nia kolen atu ba hili kalen at bele tetu no faan susenta sira nia uma laran, hau sente triste” Fortunato fo sasin ho laran triste.

Uma ho luan metro 8 no naruk metro 10 ne’ebe harí iha tinan 2005 ho aman nia kosar –wen rasik liu husi osan nebe’e hetan husi eventu Internasional nudar atleta difisienti TL nian.

Uma be didin deit ho bebak ne’e infeita ho sasan, vazu ai-funan, armrio nebe’e ema mai soe iha Tibar.

Kait ba atleta kbiit laek ne’e nia halerik, jornalista hakbesik aan ba Secretariado Juventude no Desporto iha tasi ibun hodi hasoru malu ho katuas fuuk mutin ida, nia mak Director Geral Secretario De Estado Juventude No Despoto, Zito de Oliveira, nudar aman ba actividade desportiva iha rai laran, maibe nia hateten sei koopera ho direksaun sira hotu hodi resolve ba problema ne’e.

“Realmente, laos confortavel ba ita, wainhira rona notisia katak, atletas sira kbiit laek, tanba ita iha prinsipiu ida atu valoriza desportu ida parte hotu-hotu hanesan defisientes balun nebe’e partisipa iha área desporto, tanba ne’e ami sei koopera hamutuk hodi buka tuir ema ne’e oinsa atu resolve nia problema” Nia promesa ba adolfo nia halerik.

Tuir observasaun jonalista nian, Dirigentes ne’e bolu nia acessor hodi aponta atleta Adolfo Ribeiro nia naran iha surat tahan ho intensaun atu resolve nia problema iha tempu badak.

Promesa nudar tusan ida nebe’e tenki selu (janji adalah utang yang harus dibayar).

Reportaze : Sinna Vieira