Estatua ‘Proklamadór’ Nabilan, Falun Mataween.

Bandeira lulik Timor nian hafutar Ó sorin kuana no lós.

Iha Bandeira Timor nian kór metan ne'e dehan atu hasai povu husi ki'iak no mukit, maibé filosofia “HASAI POVU HUSI KIAK”  la dauk kumu metin.

Hoi!!! tansa Ó la fanu ukun nain nia fuan, atu sira hadomi povu ne’e, Ó sei dukur kah? ka mehi at sei hedi metin Ó nia isin? Aman proklamadór, tansá Ó hakmatek loos, Ó nia emar sei hamaluk ho mataween ne’e….. sei tanis lelir ne’e…!

'Proklamadór' nia mata ween la turuk tan. Karik nia mak sei I’is tomak, nia husu ona tansá Ó halerik?

‘Proklamador’ koko atu hakat ba hamaran inan faluk Feliciana Mendonça nia kosar ween maibé nia ain rua hedi metin ona.

Hakarak hamaus feto faluk ne'e nia ulun maibé lolo liman be la to'o.

Koitadu, Francisco Xavier tanis mós mata ween la turuk tan ona.

Inan Faluk Feliciana Mendon

 Iha estatua Proklamadór Francisco Xavier do Amaral nia hun hafutar ho ai-funan kóris oioin, nia dubun matak hafurak estatua proklamadór ninian.

Maibé karik proklamadór nia klamar la haksolok, la hamnasa tanba haré feto faluk halerik hela iha estatua ne'e nia hun. Inan faluk halerik be ninin laek.

Iha estatua luxu ne'e nia hun, mataween halerik nian sei sulin habokon hasan kulit namkurut. Estatua luxu nia hun, iha balun sei halerik ba etu bikan ida.

Kosar solur faluk nia isin, rai rahun iha estatua proklamadór nia hun mós semo falun tomak feto faluk nia isin.

Maibé nia nafatin pasensia hodi hein osan rahun hodi sosa bukae ba moris loron aban nian.

"Hau la fa'an karik sé mak atu fó han hau" dehan ferik fuk mutin ne'e hodi haruk ba rai.

Ferik ne'e faluk ona iha tinan naruk nia laran, nia lakon ona laen nia hamaus no domin, tanba nia laen kaben hakotu ona nia peregrinasaun moris iha mundu. Realidade ne'e hanesan surik tutun meik sona borus faluk nia fuan.Moras bé rohan laek.

Kbiit nanotak ba dadauk, ain sama rai la metin ona, liman uat mamar hotu ona, maibé nia nafatin hakas nia an hodi faan iha estatua Proklamadór nia hun atu bele hetan netik etu bikan ida.

Lolos, otas be nakaras dadaun hanesan loron matan atu mouth, tenki tur hakmatek iha uma hodi goza nia moris.

Maibé,  koitadu! nia la bele tur iha uma, basá kabun obriga nia tenki faan.

Inan faluk ne'e sofre hela moras asma (TBC), kalan nia mear no I’is bo'ot maibé dadersaan tuku 05:00 nia hahu husik ona nia ai-mahon hodi ba fa'an iha dalan ninin.

"Oan, kalan ne'e hau mear la para, maibé dadersaan hau tenki mai fa'an, se ita la fa'an ita atu hetan osan husi ne'ebé hodi sosa fós" Tenik nia.

Osan ne’ebé nia hetan husi fa’an sasan ne’e sosa fós karon ida mós la kotu, nune’e nia sosa deit fós lata hodi han.

Dadersaan buras, feto faluk ne'e hahu sai ona husi nia uma iha Caicoli Youth Vision nia oin.

Ferik fu’uk mutin ne'e tutur bote hodi hakat neneik ba estatua Proklamadór nia hun. Tanba nia fiar, loron foun bé mosu nakonu ho mehi sei haraik sorti diak ba nia.

Bainhira to’o iha estatua nia hun, ferik ne’e hasai karon mutin bosan ida hodi nahe ba trotoar leten hodi tau sasan ne’ebé nia atu fa’an.

iha karón bosan ne'e nia leten, nia tau bua maran, malus tahan no Fohorai nia mina (atu kose ba isin moras)  hodi hein osan nain sira.

Faluk ne'e hateke deit ema sira be la'o ba mai ne'e nakonu ho esperansa atu lolo netik osan rahun ruma hodi troka sasan bé nia fa’an.

Loron tomak nia hein, dalaruma hetan deit sentavus 50, buat hotu depende deit ba sorti.

Bainhira loron matan duir an tuir lalehan nia sanak ba tara an iha lalehan nia tutun (tuku 12:00), hisik nia manas mai mundu nia hirus matan.

Loron matan nia roman malirin nakfilak sai manas hanesan ahi klak, maibé la sunu mutuk feto faluk ne'e nia vontade faan.

Anin suut halerik, hamaus feto faluk ne'e nia hasan namkurut.

Estatua proklamadór fihir maran feto faluk bé kesi kabun hein osan rahun.

Faluk ne'e moras 'Asma', lolos nia tenki deskansa barak iha uma, labele horon rai rahun, sa tan kareta nia suar  be resin ona iha fatin be nia tur ba. Pasensia, nia tenki fa’an maske nia moras, se nia la faan nia labele hetan osan hodi sosa hahan.

Hamaluk ho hakmatek. Nia hela mesak, hamaluk deit ho hakmatek.

La iha ona liman hodi hamoos nia mataween turuk habokon nia hasan kulit namkurut, la iha ona liman hodi hamaus, nia sura loron to'o fulan, konta oras nia minitu atu mohu maibé la iha liman ida mak hamaus netik iha biban bé nia hakarak hamaus.

Oan sira mós hanesan manu tolun, nia inan luut hamutuk, maibé bainhira nakfera ida-idak lao tuir distinu moris be Nain haraik.

Oan sira hanesan manu fuik be semo sai husi knuuk bainhira nia liras hahu moris no naruk.

“hau nia oan sira iha, ida mate, oan sira ne’ebé sei moris sira buka ida-idak nia moris” nia konta.

Mahowen mós solur inan faluk ne’e iha kalan nia ukun tanba uma kakuluk kuak husi sorin ba sorin. Fitun sira hedi an iha lalehan nia sanak, hateke tun haré feto faluk ne’e oin muron.

Inan hakmatek iha uma laran hodi hateke deit ba oda matan, maibé oan sira la sama tan odan, oan sira nia ain fatin duut matak mak falun metin ona.

 "Hau nia oan sira sai hotu ona, ida-idak ba buka nia moris" dehan ferik...ho oin triste.

Uma ne’ebé nia hela mós la iha haris fatin no bee moos, nune’e nia tenki ba kuru iha ziñu sira nia uma ne’ebé dook husi nia uma. Kbiit la iha ona, dalaruma kuru bé mós labele hiit masa bo’ot hodi la’o dok.

“hau hakarak iha Bee rasik besik hau nia uma, atu hau bele kuru, tanba hau nia forsa mós la iha atu hiit Bee masa bo’ot” nia husu.

Moris nudar ARCO IRIS nebe’e hafutar ho kóris oioin, kór nabilan no kór balun hewai matan maibe ne’e mak realidade, hanesan mós moris hakonu ho sasadi oioin, dalaruma bele halo ema tanis no helerik maibé ne’e mak realidade tenki hasoru.

Reportazem : Scos Vieira.