Friday, 22 April 2016

Universidade DIT harí uma ba kbiit laek iha Gleno.

Universidade DIT harí uma ba kbiit laek iha Gleno.


Reitor DIT Imanuel Vong (uja oklu) hamrik ho Ferik Teresa Salsinha (uja tais no kebaya). Foto : Media DIT.

Reitor DIT lansa Primeira Pedra ba konstrusaun Ferik Teresa nia uma.

Estudantes Dili Isntitute Of Tehcnology (D.I.T) hahu realiza ona nia mehi ne’ebé atu halo ai mahan ne’ebé dignu ba ferik Teresa Salsinha iha Municipio Ermera-Gleno.

Politika estudantes DIT nian maka  “bloku ida bele hadia ema nia moris” hanoin ne’ebé furak no folin aas lalehan.

Maske sei tur iha kadeira estudantes nian maibe la kohi husik ema kbiit laek atu moris ho kondisaun ne’ebé la favoravel.

Reitor de Díli Institut of Tecnologi-DIT, lManuel Vong, iha lansamentu primeira pedra iha loron Segunda-feira (180416) hateten, uma ho medida 6x6 metros (dapur, fatin toba no han fatin) ne’e harí ho osan 3.000$ ho duração loron 15.

Obra ne’e responsabiliza husi estudantes  D.I.T Engenharia Civil hamutuk 90 liu husi Atividade Cívica Académica.


Fundo ne’e mai husi estudantes nia kontribuisaun ne’ebé kada estudante kontribui 50 centavos.


ferik Teresa nia hisotoria.



Udan bo’ot, anin fuik, la konsegue hamoos lia fuan pasensia husi fuan.

Hakmatek iha fatin, maske namlele...

Tutur rasik, maske todan...

Sente rasik, maske moras.

Abu-abu dader san hafalun ai-tahan, manu fuik hananu hodi simu loron foun be hakonu ho mehi foun.
Manu fuik nia lian fanun isin husi toba fatin, ain hahu hakat, liman hahu book aan maske kbiit nanotak ona.

Kalen ferruzen ne’ebé ema soe, hanesan sorte ida ba ferik Teresa atu hili hodi didin ba nia barraka atu satan anin kalan nia malirin no mahowen be taturuk mai.

Esforsu oioin ne’ebé ferik ho tinan 70 resin ne’e halo maibe la konsegue satan anin no udan ween nia malirin.

Tur iha uma laran maibe matan fuank baku loos ba kalohan mutin wainhira haré husi didin kuak.
Roupa foer hafutar iha tali ne’ebé dada iha uma laran, sasan seluk namkari iha rai, halo kama ne’ebé ferik ne’e latan nia isin ba mos hahu klot ba dadauk.

“wainhira udan mai, turuk husi kalen kuak halo hau tur mos la diak, hau sunu ahi mos la diak tanba ahi matan bokon hotu, maibe hau hakmatek iha fatin deit, hau la ba fatin ida, maske aat hanesan ne’e mos ne’e hau nia uma” hateten Teresa Salsinha ho oin be triste.

Tinan lima mesak deit iha uma ne’ebé hewai emr sira matan, laran metin deit ba liman fuan sanulu.
La iha ema mak laran maus hodi hamenus netik ferik ne’e nia susar.

“halo to’os mesak, la iha ema ida mak ajuda hau” ferik ne’e konta.
Maske moris mesak ho kondisaun ne’ebé la favoravel maibe lakohi fo todan ba nia oan hakiak nain tolu ne’ebé oras ne’e forma ona familia, tanba ferik ne’e konsiente katak nia bei oan barak.

“hau la iha oan rasik, hau hakiak alin sira nia oan, mane tolu, agora boot hotu ona maibe hau la ba hela hamutuk ho sira tanba sira mos iha oan hotu” dehan nia.

Osan idoso ne’ebé ferik ne’e hetan, mos la suficiente atu halo uma ida.

“hau foin simu osan dala rua deit, atu halo uma la to’o ne’e no....”
Laran metin ba osan ne’ebé governo lolo ba ferik ne’e liu husi iFerik isin lotuk no fuuk mutin ne’e
Dalaruma ferik ne’e mos hetan kariedade husi viziñu sira.

“dalaruma hahan la iha liu ne’e viziñu sira bele fo, se sira la fo hau pasensia deit....” dehan ferik ne’e ho triste.

Hahan bikan ida susar tebes ba ferik ne’e, representante religiosa hamutuk ho viziñu mak bele ajuda ferik ne’e, maibe laos loron kalan, dalaruma deit.

Uma ne’ebé satan anin no udan ne’e mos dalaruma monu, maibe ne’e komunidade organiza malu hodi hadiak.

“Ferik nia uma ne’e monu, primeiro mak ami lori ai ba tonka, segundo ne’e sente granve, entaun komunidade mak ba harí fila-fali, balun lori kalen, balun ai hodi harí, maibe agora ne’e mos aat fali ona” Informa viziñu Aris Rasi nudar sasin ba Teresa nia moris mukit ne’e.

Maske moris mukit no susar maibe iha fuan ne’ebé boot ba viziñu sira hodi fo ai han ne’ebé nia hetan ha to’os.

“avo ne’e hanesan ne’e mos nia laran diak, tanba tempu talas no fehuk nia fahe fali ba vizñu sira ne’ebé hela besik” Aris konta Teresa nia kariedade ba nia.

Atuoridade nudar matan, tilun, ibun ba komunidade ne’ebé la iha lian no matan, maibe xefe suku rasik la rekoñese nia komunidade Teresa Salsinha ne’ebé moris mukit iha komunidade nia leet.

“ dalaruma ema ne’ebé mukit ba hato’o direktamente ba representante ministério solidariedade sosial iha munisipiu Eremera, tanba ne’e hau sidauk hatene hau nia komunidade ne’e, se nia sente sidauk hetan buat ruma husi estado entaun mai hato’o iha xefe suku” dehan Xefe suku Raiheu Ildefonso das Neves ba jornalista.

Sura loron ba fulan, fulan ba tinan, wainhira los mak anin moris diak nian huu rai uut susar ne’ebé falun Teresa nia moris hodi suar nahas.

REPORTAZEM SCOS VIEIRA.

Sinna Vieira nia reportazem.



Monday, 18 April 2016

“Tenki agradese ba moris”

            “Tenki agradese ba moris”



Jovem sira lori sasan necessidades bazikus ba ferik Teresa  Salsinha.


“Dalaruma tutur moris hanesan naha todan iha kabás, sente moruk, maibe tenki agradese tanba ne’e nain mak haraik mai.

Nudar kriatura maromak nian hare malu ho oin midar nafatin, lalika oin buis ba malu tan rai nia soi” Hateten grupo joven ne’ebé organiza malu hodi halo aksaun solidariedade, wainhira vizita ferik Teresa Salsinha iha Gleno Ermera iha loron Domingo 170416.

Loron domingu sente hau isin sei baruk, obriga loke matan maibe maske sei moruk.

Finje lakohi rona mannu fuik be hananu iha ai leten hodi hafanun rai.
Isin baruk tolan tomak hau nia planu ne’ebé atu ba vizita ferik Teresa Salsinha, tuku 09:00 iha Gleno hamutuk ho joven laran luak sira ne’ebé oraganiza malu liu husi rede social Facebook, maibe toba haluha rai tanba matan dukur sei bobar hau isin iha kama leten.

Teki-teki rona “tok...tok...tok” ema ida dere odamatan ho ansi hodi hakilar  “maun scos, maun scos bin ida buka” hau hakfodak husi toba fatin hodi loke odamatan ne’ebé halo ho ai-teka ne’e mai liur, afinal ema ida ohin dere odamatan ne’e hau nia primo (Zandie red) “bom dia primo, se mak buka hau?” hau komprimenta no husu “bin ida ne’eba mak buka”  hau nia primo ne’e hatan hodi hatudu liman ba feto isin mutin, fuk laloran no isin bokur lori motor kor mean ida ho marka beat, feto ne’e nia naran istimadu Gio, nia mak organiza joven sira liu husi rede social facebook hodi halo aksaun solidariedade.

“bom dia, deskulpa maun hau mai dader deit tanba kolega sira hein hela atu ba Gleno ohin hau telefone maibe maun nia telefone mate hela” Gio kumprimeta hau no aprezenta razaun ne’ebé lori nia to’o mai uma, “Bom dia, hau mak tenki husu deskulpa tanba hau hader tarde” hau hatan joven isin lansing ne’e ho oin be moe tanba la pontual.

Gio to’o uma tanba antes ne’e nia fo hatene hau dehan  loron domingo (170416) tuku 09:00  ita ba vizita avo Teresa Salsinha iha Glerno tanba dehan hau nudar matan dalan.

“Gio uluk pois hau tuir” hau hateten hodi haruka joven fuk mean ne’e lao uluk.
Tama haris fatin haris lalais hanesan funu atu tama rai, tenki lalais tanba ema lubun boot ida mak hein hela.

Hafoin haris, foti xave hodi sa’e motor kor mean ida ho marka Vixion ba kolmera, fatin ne’eb’e sira hein ba, hau to’o fatin “Bom dia maun sira, deskulpa hau mai tarde” maske laran ne’e moe maibe hau kumprimenta joven laran luak sira ne’ebé hein hela iha kolmera, balun tur no balun hamriik, maibe balun hatan ho oin midar balun seluk dalaruma taka falta hodi hatan hau, maibe tenki simu tanba sira hein oras balun nia laran ona.

Joven sira hahu lao, balun sae motor ho marka, revo, beat no vixion nadodon hanesan nehek halo forma liña.

Matan fuan hateken ba telefone ho marka samsung iha liman oras hatudu ona ba número 10:20, ami hahu lao ona, estrada kaber ne’ebé liga husi kapital Díli ba Gleno.

Sente viazem ne’e furak tanba anin malirin haborus kulit to’o fuan, maibe ema balun anin malirin la konsegue borus nia isin tanba iha ema balun mak satan husi kotuk.

La sente viazem to’o ona iha Gleno Ermera villa, hare telefone ho kor mutin ne’e nia ecrã (layar) oras hatudu ba tuku 11:25, ekipa ne’ebé kompostu husi ema nain sanulu resin ne’e, hahu halo ona kompras ba necessidades bazikas hanesan fós mina no seluk tan iha merkadu Gleno hodi ba vizita ferik Teresa Salsinha ne’e.

Wainhira to’o iha ferik ne’e nia uma, ferik ne’e hato’o lia fuan dahuluk “hai koidatadu e........hau nia oan sira ne’e bele to’o mai iha ne’e....” dehan ferik ho idade 70 resin ne’e.

Joven sira hahu kaer liman no hakoak malu ho ferik ne’e no hahu entrega sasan ne’ebé hola iha merkadu ne’e.

Konta istoria iha monutu balun nia laran, joven sira kanta hodi anima ferik ne’e no motiva nafatin ho lia fuan “tenki agradese ba ita nia moris ne’e, maske todan no moruk tanba ne’e nai maromak mak fo mai ita” joven sira motiva ferik ne’e.
“Ami nia moris ne'e...
Ita boot mak fo...
Atan ami halao nudar Ita fo
Moris ida ne'e...
haka'as an duni Nai...
hamutuk mos terus no susar

Hau fo ba ita Boot... 
Neon ho laran ne'e...
Ami vida Nai Tau matan iha mundo ne'e
Husik ba ita hein to moris rohan laek” joven sira hananu knanuk ne’ebé nia liriku hakonu ho motivasaun wainhira vizita avo Teresa salsinha.

Avo teresa nia mata fuan hakonu ho mata ween wainhira knanuk furak hasé nia tilun.

La sente oras lori ami ba tuku 13:30, loron matan hahu halakon neneik nia manas hodi hafahe grupu joven no ferik ne’e.

Hafoin fahe malu ho avo ferik ne’e sente laran todan maibe tenki pasensia tanba tempu halo ita hamutuk no tempu mak fahe ita wainhira to’o iha Díli hare oras 15:45 Otl.

Iha minutu balun nia laran hau bele foti lia fuan motivasaun ida husi grupo joven ne’e katak tenki agradese ba ita nia moris maske furak ka la furak, tenki tutur maske moris hanesan naha todan iha ita nia kabas.

scos